Als een kind moet kiezen voor papa of mama
Het aantal vechtscheidingen in Nederland neemt schrikbarend toe. De kinderen zitten dan tussen twee vuren. De kans bestaat dat ze door toedoen van een ouder de band met de andere ouder verbreken. Deze zogeheten ouderonthechting kent volgens experts ernstige psychosociale gevolgen voor kinderen, nu en later.
Als de moeder van Eva* (11) haar vader bedriegt, wil vader moeder nooit meer zien. Vader vertrekt en Eva blijft bij haar moeder wonen. De scheiding van haar ouders ontaardt in een bittere, langlopende strijd. Eva ziet haar vader maar mondjesmaat. Haar moeder vertelt dat vader te veel drinkt en vrouwen slaat, dat hij geen goed gezelschap is en zeker geen goede vader. Eva gaat haar moeder geloven en wordt bang voor haar vader. Uiteindelijk kiest ze voor haar moeder en verdwijnt ze uit het leven van haar vader.
In september 2018 bracht van het landelijke netwerk van gecertificeerde mediators cijfers naar buiten die onthullen dat 1 op de 4 echtscheidingen in Nederland uitmondt in een vechtscheiding. Heleen Koppejan, promovenda ouderonthechting aan de Universiteit van Utrecht, denkt dat dit niet het volledige beeld is en dat 1 op de 4 te laag is ingeschat. Ze legt uit dat hoogopgeleide mensen het geld hebben om naar de rechter te gaan en om hulpverlening in te schakelen. Hierdoor verschijnen ze eerder in onderzoeken. Laagopgeleide mensen hebben het geld niet om rechtszaken te voeren. “Hierdoor zijn deze mensen volledig uit beeld voor onderzoek en komt vechtscheiding en ouderonthechting mogelijk veel meer voor”, concludeert Koppejan-Luitze.
Familierechtadvocaat Anouk Klomp-Kraal bij KLAAR Familierecht vindt dat advocaten moeten voorkomen dat ze nog meer olie op het vuur gooien. Ze zegt dat een advocaat een partij een stem geeft, wat kan leiden tot verharding van standpunten. Maar volgens haar kan juist de advocaat de partijen erop wijzen dat het uiteindelijk altijd beter is om samen naar een oplossing te zoeken. Klomp-Kraal concludeert: “Een familierechtadvocaat heeft de taak om zowel de juridische zaken als de individuele emoties in goede banen te leiden.”
Een vechtscheiding waarbij kinderen in de knel zitten, is niet zomaar een ruzie tussen twee ex-partners. Soms loopt het zover uit de hand dat een van de ouders het kind, bewust of onbewust, manipuleert zodat deze de andere ouder nooit meer ziet. Eva (nu 36) vertelt: “Ze zei bijvoorbeeld heel vaak dat hij agressief was.” Uiteindelijk voelde Eva zich gedwongen om te kiezen voor haar moeder en het contact met haar vader te verbreken. De Universiteit van Amsterdam en het Centraal Bureau voor de Statistiek brachten in oktober 2018 nieuwe cijfers hierover naar buiten: 1 op de 5 kinderen heeft na een scheiding geen contact meer met vader en 1 op de 20 niet meer met de moeder.
“Ouderonthechting is een vorm van kindermishandeling”, vindt Koppejan-Luitze, “want het valt onder het onttrekken aan het ouderlijk gezag. Vanwege de psychische en lichamelijke gevolgen kan het gezien worden als mishandeling.” Het strafrecht biedt ruimte om de ouder die zich hier schuldig aan maakt een geldboete te geven of een gevangenisstraf op te leggen. Een rechter kan bijvoorbeeld tegen een vader zeggen dat hij niet langer alimentatie hoeft te betalen om de moeder te bewegen mee te werken aan een omgangsregeling. “De kans bestaat dan dat de moeder tegen het kind zegt dat het niet mee kan met het schoolreisje omdat papa de alimentatie niet betaalt”, vertelt Koppejan-Luitze.
De gevolgen voor kinderen die een van hun ouders niet meer mogen zien, zijn ernstig. “Het komt voor dat deze kinderen hun ouders slaan”, zegt Koppejan-Luitze. Toch zeggen sommige advocaten en hulpverleners dat ouderonthechting meevalt want na een scheiding zijn alle kinderen boos. “Dat klopt”, zegt Koppejan-Luitze, “alleen blijkt uit mijn wetenschappelijk onderzoek dat bij ouderonthechting het kind steeds bozer wordt terwijl de boosheid bij kinderen in een normale scheiding afneemt.”
Er zijn ook minder opvallende gevolgen op de korte termijn voor het kind. Ze kunnen verdrietig of angstig zijn. Eva vertelt: “Ik werd gepest op school, voelde me vaak depressief en kon bij niemand terecht met mijn gevoelens”. Sommige kinderen komen bij de psycholoog terecht. Koppejan-Luitze merkt daarbij op: “Geen enkele behandeling voor het kind zal helpen als deze alleen gericht is op het kind. Niet het kind is ziek maar de onderlinge relaties binnen het gezin zijn verstoord. Daar moet de behandeling op gericht zijn.”
Sommige volwassenen die te maken hebben gehad met ouderonthechting ervaren hier later ook gevolgen van. Ze hebben onder andere weinig zelfvertrouwen en kunnen slecht omgaan met relatieproblemen. Eva ervaart dat ook: “Ik ben niet goed in relaties, omdat ik niet weet hoe dat moet.” Deze volwassenen kunnen depressief of angstig worden en ze krijgen vaker problemen met alcohol en drugs.
“Uiteindelijk blijkt dat in de loop van de tijd juist het contact wordt verbroken met de ouder die hen manipuleerde om het contact met de andere ouder te verbreken toen ze nog klein waren.”, vertelt Koppejan-Luitze. Eva beaamt dat zij nu geen contact meer heeft met haar moeder: “Ik ben nog steeds heel erg boos op haar.”
Koppejan-Luitze vertelt dat vooral vanuit de advocaten die gespecialiseerd zijn in vrouwenrechten, kritiek komt op ouderonthechting. Zij zeggen dat het gevaarlijk kan zijn als een misbruikende of mishandelende ouder de andere ouder kan beschuldigen van ouderonthechting. Koppejan-Luitze: “En dat is zeer terechte kritiek!” Zij vertelt dat het ook voorkomt dat de ouder die het contact wil verbreken tussen het kind en de andere ouder de ex-partner vals beschuldigt van misbruik of mishandeling. “Daarom moeten hulpverleners in de eerste plaats onderzoek doen naar misbruik of mishandeling. Als daar sprake van is, volgt er een andere weg binnen de hulpverlening”.
Ouderonthechting is te voorkomen. Klomp-Kraal zegt hierover: “De advocaat en de ex-partners moeten blijven zoeken naar raakvlakken met elkaar in plaats van de verschillen te benadrukken. Goede begeleiding tijdens de echtscheiding biedt de kans om het ‘gevecht’ eruit te halen.” Volgens Koppejan-Luitze kan de omgeving ingrijpen. Zij ziet een rol weggelegd voor mensen rondom het kind zoals een oom of buurvrouw die een ambassadeur kan zijn voor het kind. Deze ambassadeur kan de ouders wijzen op hun gedrag dat mogelijk een wig slaat tussen het kind en een ouder. Ze zegt: “Mogelijk dat op die manier minder kinderen de schadelijke gevolgen zullen ervaren van de scheiding van hun ouders en onbelemmerd van beide ouders mogen blijven houden”.
* Eva is een gefingeerde naam.
